Η κρίση της αριστεράς είναι κρίση κουλτούρας

Του ΑΙΜΙΛΙΟΥ ΖΑΧΑΡΕΑ

Ως μέλος της ηγεσίας του ΣΥΝ μέχρι το 2005 και συνιδρυτής του κόμματος, ας μου επιτραπεί να διατυπώσω συνοπτικά μερικές σκέψεις για το παρόν και την προοπτική του ανανεωτικού εγχειρήματος, το οποίο ξεκίνησε με τη διάσπαση του ΚΚΕ το 1968 και συνεχίζεται (;) μέχρι σήμερα.

1. Διαπιστώνεται πως ο δικομματισμός στην Ελλάδα καλά κρατεί, παρ' όλες τις εναντίον του επιθέσεις. Οι πολίτες της χώρας ψηφίζουν κατά κύριο λόγο ισχυρές κυβερνήσεις και ένα μικρό μόνο μέρος τοποθετείται ιδεολογικά. Υπάρχει μεγάλη δυσπιστία για τις κυβερνήσεις συνεργασίας. Ο λόγος είναι προφανής και απλώς αναφέρεται επιγραμματικά στο παρόν κείμενο. Με τη σημερινή κατάσταση της δημόσιας διοίκησης, η αστάθεια των κυβερνήσεων συνεργασίας θα οδηγήσει στη διάλυση της οικονομίας και των άλλων δραστηριοτήτων, ήτοι στην καθίζηση της χώρας. Οι διάφορες κυβερνητικές «συνιστώσες» θα ρίχνουν την κυβέρνηση όταν θεωρούν πως δεν τηρούνται οι όροι της συμφωνίας. Και μόνο τα παραδείγματα του ΣΥΡΙΖΑ και της Οικουμενικής είναι αρκετά για να αποθαρρύνουν κάθε σχετική διάθεση για το εν λόγω ζήτημα, στο προσεχές τουλάχιστον μέλλον.

Των πραγμάτων ούτως εχόντων, ανακύπτει και πάλι το ερώτημα: Είναι δυνατόν στις συνθήκες της Ελλάδας να υπάρξει ένα πολιτικό κόμμα στα αριστερά της σοσιαλδημοκρατίας (ΠΑΣΟΚ) και στα δεξιά της κομμουνιστικής εκδοχής (ΚΚΕ); Οι διάφορες «ανανεωτικές» προσπάθειες του ΚΚΕ (εσωτ.) (οι οποίες βεβαίως δεν ήσαν αυτόφωτες, αλλά προϊόν εισαγωγής, από την Ιταλία κυρίως) όπως και της ΕΑΡ και του ΣΥΝ, δεν ευδοκίμησαν. Όταν γίνεται αναφορά στην έννοια του πολιτικού κόμματος, εικάζω πως όλοι εννοούμε έναν σχηματισμό που αποβλέπει να αναλάβει κυβερνητικές ευθύνες. Άλλο το κόμμα και άλλο το ιδεολογικό ρεύμα! Αυτό δεν σημαίνει πως το κόμμα της αριστεράς έχει οπτική συγκυρίας και δεν διαπνέεται από ιδεολογία. Η ιδεολογική του όμως προετοιμασία και διακήρυξη αποβλέπει στην αλλαγή της παρούσας κατάστασης πραγμάτων, άρα στην ανάληψη κυβερνητικών ευθυνών.

Καθώς είμαστε βολεμένοι σε ό,τι υπάρχει, ήδη από το 1981 καμιά από τις ηγεσίες της ανανεωτικής αριστεράς δεν είχε τη διάθεση να συλλογιστεί επί του θέματος και να ασχοληθεί, κατά το δυνατόν, με την επιστημονική οικοδόμηση της πολιτικής μας προοπτικής. Παραδείγματος χάριν, δεν ασχοληθήκαμε επισταμένα για το ποια κοινωνικά στρώματα βρίσκονται στην ψηφιακή εποχή εν δυνάμει στην πρωτοπορία των κοινωνικών αλλαγών, αλλά εξακολουθούμε να αποτεινόμαστε κατά κύριο λόγο σε κοινωνικές δυνάμεις που διαπίστωνε την αλκή τους για κοινωνική αλλαγή η μαρξική σκέψη του 19ου αιώνα!

Η αριστερά δεν συγκρότησε μετά την μεταπολίτευση, και ιδίως μετά την πτώση της ΕΣΣΔ (φαινόμενο άλλωστε το οποίο ουδέποτε συζητήθηκε στις γραμμές της ελλαδικής αριστεράς) πολιτική ηγεσία ικανή να προβαίνει σε αναλύσεις της πολύπλοκης πραγματικότητας, να έχει αντανακλαστικά και να δρα βάσει σχεδίου. Η σύνθεση των πολιτικών οργάνων, Κ.Ε., Γραμματείες κ.λπ., δεν ανέδειξαν πρόσωπα στην κοινή γνώμη ή στελέχη σε επίπεδο εθνικό, που να χαρακτηρίζονται από υψηλή συγκρότηση και κύρος.

2. Συναφές προς τ' ανωτέρω είναι και το γεγονός πως με την τραγωδία του «υπαρκτού» το πολιτικό στρώμα δεν ανανεώνεται στην αριστερά, φαινόμενο βεβαίως που δεν αφορά μόνο αυτήν αλλά και τα άλλα κόμματα γενικότερα. Όσοι ξεχωρίζουν στρέφονται αλλού (όπως επιχειρήσεις, κέντρα ερευνών, πανεπιστήμια κ.λπ.). Επί πλέον, επειδή τα κόμματα είναι συστήματα «αυτοαναφερόμενα», εμποδίζουν την είσοδο στελεχών που θα αμφισβητήσουν τις ανατροφοδοτούμενες αποφάσεις τους, ενώ δεν θα ανεχθούν γενικολογίες και ιδεολογικά φληναφήματα. Το αποτέλεσμα είναι οι εισδοχές στα κόμματα να είναι πενιχρές, γι' αυτό οι ηγετικές ομάδες οι αναδεικνυόμενες από τα σπλάχνα των κομμάτων δεν είναι σε θέση να αναλύσουν πολύπλοκες κοινωνικές καταστάσεις.

3. Δύο είναι οι ιστορικές δυνατότητες του «ανανεωτικού» εγχειρήματος, όχι μόνο στην παρούσα φάση αλλά και στο δυνάμενο να προβλεφθεί μέλλον. Η πρώτη: αλλάζοντας κουλτούρα και πολιτική στρατηγική στη μετασοσιαλιστική εποχή (με όρους Κομμουνιστικού Μανιφέστου), να συνεργαστεί ποικιλοτρόπως με το ΠΑΣΟΚ και να γίνει «συνιστώσα» της κεντροαριστεράς. Η δεύτερη: να μετατραπεί σε «ηθική» δύναμη χρησιμοποιώντας ένα μεταφυσικό πολιτικό λεξιλόγιο, όπως κάνει μέγα τμήμα των στελεχών του ΚΚΕ και του ΣΥΡΙΖΑ, κατ’ εικόνα του ΚΚΕ. Δηλαδή να προσχωρήσει σε αφρίζουσα καταδίκη της καπιταλιστικής βαρβαρότητας, του νεοφιλελευθερισμού, των μονοπωλίων, του ρατσισμού κ.λπ. Θεωρώντας δεδομένο ό,τι πρέπει να αποδείξουν, εγκαταλείπουν την «λάντζα» των πραγματικών προβλημάτων και εφησυχάζουν

Όσο με αφορά, προσωπικά, τη συνεργασία με το σημερινό ΠΑΣΟΚ και με ό,τι εκφράζει ως νοοτροπία και πολιτική πρακτική, την αποδοκιμάζω, δεν με εμπνέει, καθώς υποστηρίζω την αυτονομία της αριστερής εκδοχής. Ορισμένοι ισχυρίζονται πως ασκούν πολιτική επειδή θεωρούν πως το εφικτό είναι το πολιτικά αποτελεσματικό. Ξεχνούν ότι μεγαλύτερη αξία στην εποχή μας έχει η αλήθεια των πραγμάτων. Και ακόμη, πως η ηθική στάση στα ζητήματα έχει τεράστια «πολιτική αξία» (Γκράμσι). Ενώ κόπτονται υπέρ της ηθικής, στην ουσία ηθικολογούν παρασυρμένοι από τις κραυγές των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης ή πίσω από τις διαθέσεις ενός μικροαστικού πλήθους. Εννοείται πως δεν αναφερόμαστε στην μεταφυσική της ηθικής που χρησιμοποιείται για να στολίσει μια ιδεοληψία με ηθικό λεξιλόγιο, αλλά στο πραγματικό ήθος που πρέπει να διέπει τις σχέσεις των ανθρώπων στα συγκεκριμένα πλαίσια της συνάντησής τους, εκεί όπου αυτοί εργάζονται και προσπαθούν. Ρωτούσα εδώ και πολλά χρόνια έναν φίλο μου, σπουδαίο Ιταλό διανοητή και συνδικαλιστή της αριστεράς, τον Βιτόριο Φόα, τι είναι γι' αυτόν ο σοσιαλισμός. Μου αποκρίθηκε πως, στις σημερινές συνθήκες, σοσιαλισμός είναι η επεξεργασία ειδικών πολιτικών για τις κοινωνικές σχέσεις στην ΦΙΑΤ, την ΠΙΡΕΛΛΙ, την μεταλλοβιομηχανία κ.λπ. Το γενικότερο ίσως προκύψει, ίσως όχι. Τελικά, σοσιαλιστική πολιτική είναι η κατανόηση, από την πλευρά των σύγχρονων εργαζομένων, της θέσης τους στην παραγωγή και των μεταξύ τους σχέσεων, προκειμένου να προχωρήσουν οι ίδιοι στην αλλαγή του συσχετισμού των δυνάμεων.

4. Καθώς θεωρώ πως «είναι ανάγκη να πούμε τα λιγοστά μας λόγια γιατί αύριο η ψυχή μας κάνει πανιά» (Σεφέρης), νομίζω πως απαιτούνται σοβαρές αλλαγές στην προεδρία του ΣΥΝ και του ΣΥΡΙΖΑ. Η ηγεσία τους φέρει βαρύτατη πολιτική ευθύνη, κυρίως για την καταστροφή της δημόσιου πανεπιστημίου, για τη ζημιά της δημόσιας περιουσίας των ΑΕΙ (όπως των πινάκων του Γκίκα και του Παρθένη κατά την διάρκεια των καταλήψεων στο Πολυτεχνείο), για την υποτίμηση των σπουδών, την παρώθηση φοιτητών να μεταναστεύσουν στο εξωτερικό λόγω των καταλήψεων, καθώς επίσης για την γελοία στάση τους στο ζήτημα του άρθρου 16 και την φοβία που καλλιέργησαν για τα ιδιωτικά πανεπιστήμια. Αντί να επαίρονται για την αναγέννηση τάχατες ενός αριστερού φοιτητικού κινήματος, θάταν καλό να εγκύψουν στα αποτελέσματα των φοιτητικών εκλογών, όπως και στην ήττα της ΠΟΣΔΕΠ. Μια μικρή επίσκεψη της ηγεσίας στα πανεπιστημιακά όργανα, όπου μειοψηφίες αποφάσιζαν κατά τρόπο βίαιο για τις καταλήψεις, θά 'ταν αρκετή για να την κάνει να καταλάβει την πλάνη της, αν διαπνεόταν από φρόνημα που να αντέχει στον χρόνο, και όχι από την επίτευξη βραχυπρόθεσμου οφέλους. Μα τότε θάπρεπε θαρραλέα να καταδικάσει και τις καταστροφές του Δεκεμβρίου 2008 στην Αθήνα και να μην ψαρεύει πελατεία σε θολά νερά.

Μια νευρώδης, ανανεωτική αριστερά, καλό θα ήταν σύσσωμη να καταδικάσει αυτή την στάση της ηγεσίας και να εμβαθύνει σοβαρά στην πραγματικότητα της πατρίδας «συνταξιοδοτώντας» τα στελέχη αυτά και μερικά άλλα από κάθε υπεύθυνη συμμετοχή στο κόμμα. Ανάγκη να υπάρξει ένα δημοκρατικό ήθος από την βάση μέχρι την κορυφή του κόμματος, το οποίο, ομολογουμένως, δεν ανθίζει στις γραμμές του. Καθώς το κύριο γνώρισμα του αριστερού αγωνιστή είναι η επιμονή και η υπομονή, δεν χάνω την ελπίδα μου για την εμπέδωση αυτού του ήθους και ως εκ τούτου για την ανάσταση της αριστερής προοπτικής.