Ολίγα περί πολλών

Του ΤΑΣΟΥ ΤΡΙΚΚΑ

Το αρνητικό αποτέλεσμα των ευρωεκλογών, το "μήνυμα" της παραίτησης του Αλ. Αλαβάνου, η ανάκλησή της, οι ποικίλες αντιδράσεις στα "βοερά" πρόσφατα, γεγονότα άνοιξαν μια συζήτηση χωρίς προηγούμενο, θα μπορούσε να υποστηριχθεί, στον ΣΥΝ, τον ΣΥΡΙΖΑ και τον περίγυρό τους. Όλες οι "παράμετροι" της πορείας της δικής μας αριστεράς έχουν τεθεί επί τάπητος και αποτελούν αντικείμενο ζωηρού διαλόγου. Συμμετοχή σ' αυτόν αποτελεί το σημείωμα τούτο, στο οποίο επιχειρούνται κάποιες προσεγγίσεις σ' αυτές τις παραμέτρους.

1. Η αποτίμηση του αποτελέσματος: Το μέτρο γι' αυτήν προσδιορίζεται (α) από τις δυνατότητές μας στη συγκεκριμένη συγκυρία, (β) από τους εκλογικούς μας στόχους. Ως προς αυτούς, ο πήχης είχε τεθεί πολύ ψηλά, εξού και η μεγάλη απογοήτευση, που λειτούργησε ως μεγεθυντικός φακός του αρνητικού αποτελέσματος. Γιατί η υπερβολή στους εκλογικούς στόχους και την παρουσίασή τους; Η απάντηση αναζητείται και στο έδαφος του υποκειμενικού παράγοντα. Νεανικός (και όχι μόνον) ζήλος και ενθουσιασμός, ροπή προς το επικοινωνιακό, βολονταρισμός, "αβανγκαρντισμός" μιας νέας πολιτικής γενιάς, που ορθά έλαβε, όπως επέτασσαν οι καιροί, τη σκυτάλη της ηγεσίας, απογείωσαν τις προσδοκίες ("τέσσερις βουλευτές", "μεγάλη έκπληξη" κ.ά.), όχι όμως τον ΣΥΝ και τον ΣΥΡΙΖΑ. Αλλά τον βολονταρισμό της νέας -με τη διττή έννοια- ηγεσίας συμμερίσθηκαν και πολλοί πρεσβύτεροι, μέσα και έξω από τον καθοδηγητικό πυρήνα, με τρόπους όχι ταυτόσημους αλλά συγκλίνοντες (βλ. θεωρία για την "Ελλάδα - αδύναμο κρίκο" στην Ευρώπη).

Εκτός από το μεγεθυντικό φακό της διάψευσης των (υπέρμετρων) προσδοκιών, μεγέθυνση αποτέλεσε και ο ζόφος των μελανών χρωμάτων ορισμένων κρίσεων για το αποτέλεσμα ("μεγάλη ήττα" κ.λπ.). Διατυπώθηκαν χαρακτηρισμοί του αποτελέσματος που θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι εκφράζουν μια ανομολόγητη ικανοποίηση για την εκπλήρωση Κασσάνδρειων "προφητειών", στο πλαίσιο της επιδίωξης της "μεγάλης στροφής στις πολιτικές και κοινωνικές παρεμβάσεις" του ΣΥΝ και του "ανακαθορισμού" της στρατηγικής του και του ΣΥΡΙΖΑ "από τη βάση".

2. Οι αιτίες: Σ' ένα πρώτο επίπεδο θα 'πρεπε ν' αναζητηθούν στις ανεπάρκειες και τα λάθη της εκλογικής τακτικής. Η συμβολή στο πολιτικό πρόγραμμα του ΣΥΡΙΖΑ, που επεξεργάσθηκε και ψήφισε στο τελευταίο διαρκές συνέδριό του ο ΣΥΝ, δεν προσαρμόσθηκε στις απαιτήσεις της συγκυρίας ώστε να μετουσιωθεί, μαζί με τις άλλες επεξεργασίες του χώρου, σε εκλογικό πρόγραμμα. Προέκυψαν έτσι μονομέρειες στην απεύθυνση του ΣΥΡΙΖΑ. Ο εναγκαλισμός της "γενιάς των 700 ευρώ" δεν απέδωσε (ένα μεγάλο τμήμα της "πήγε παραλία"), καθώς έλειψε από την υπέρμετρη αυτή "επένδυση" η βαθύτερη γείωση και η μη επικοινωνιακή εμπέδωση, προϋπόθεση της πολιτικής συνείδησης. Το πολιτικό, εκλογικό ακροατήριο του ΣΥΡΙΖΑ ισοπεδώθηκε, εξάλλου, μέσα στο άμορφο σχήμα των "πολλών" και των ακαθόριστων "αναγκών" τους, που προβαλλόταν από το κεντρικό σύνθημα της εκλογικής μάχης. Και τούτο σε μια περίοδο μεγάλης όξυνσης συγκεκριμένων, απτών προβλημάτων: Του χαμηλού μεροκάματου, των διογκούμενων απολύσεων, της αυξανόμενης επισφάλειας, των οδυνηρών συνεπειών της ελαστικοποίησης της εργασίας, της δραματικής κατάστασης στην παιδεία, τη δημόσια υγεία. Ο κινηματικός χαρακτήρας της δράσης του ΣΥΝ και του ΣΥΡΙΖΑ, μεγάλο πολιτικό και κοινωνικό τους κεφάλαιο, στην εκλογική τους εκστρατεία δεν μπορούσε να αποτελέσει πυξίδα: Προσανατόλιζε σε ενδιαφέροντα, πολύ σημαντικά καθεαυτά -μετανάστες, ζητήματα τοπικά, φύλου, θέματα θρησκείας κ.λπ.- που επιδέχονταν όμως πολύ δύσκολα την πολιτική διαμεσολάβηση στον περιορισμένο και διαφορετικά φορτισμένο εκλογικό ορίζοντα.

3. Οι "δύο ψυχές" του ΣΥΝ: Σ' ένα βαθύτερο επίπεδο, οι "δύο ψυχές", που συνυπάρχουν στον ΣΥΝ από τη γέννησή του, προκαλούν χρόνια, δομική κρίση στο κόμμα, με περιοδικές εξάρσεις τις πιο ακατάλληλες -αλλά αναμενόμενες- στιγμές. Και στην "εγγενή" αυτή κρίση οφείλεται σε πολύ σημαντικό βαθμό το δυσμενές εκλογικό αποτέλεσμα. Οι κομματικές δυνάμεις πορεύθηκαν στην εκλογική μάχη με διαφορετικές ταχύτητες.

Είναι μακριά από τις προθέσεις του σημειώματος αυτού η αναζήτηση "εσωτερικού εχθρού" στο κόμμα, πρακτική απαράδεκτη αλλά δυστυχώς όχι ασυνήθης. Όμως οι δύο ψυχές υπάρχουν: Δεν προέρχονται από τις διαφορετικές καταβολές και καταγωγές (που, δυστυχώς, ακόμη και σήμερα παίζουν ρόλο), αλλά αποτελούν την πολωμένη έκφραση δύο διαφορετικών αντιλήψεων για την πολιτική συμμαχιών του ΣΥΝ: Η μία -που έχει εγκριθεί και ψηφιστεί από τα συνέδρια του κόμματος- προσβλέπει σε συμμαχίες στον αριστερό χώρο. Η άλλη αναζητεί συμμαχίες (μορφές συνεργασίας, συγκλίσεις, σε κομψότερη διατύπωση) στο χώρο των "αντιδεξιών δυνάμεων". Τελευταία προβάλλεται ως αιτιολόγηση της επιλογής αυτής η ανάγκη να έχει ο ΣΥΝ πρόταση εξουσίας και θέληση να συμβάλει στην αποφυγή της "ακυβερνησίας", ώστε να αποφευχθεί "η εκτόπισή μας από τις κεντρικές πολιτικές διαδικασίες". Αλλά ο ΣΥΝ ουδέποτε υπήρξε "κόμμα μη εξουσίας" (πρόσφατος νεολογισμός ψόγου προς αυτόν). Δίνει όμως βαρύνουσα σημασία στα κοινωνικά μέτωπα και απορρίπτει τη μονοσήμαντη αναγωγή της πολιτικής δράσης στα προβλήματα διακυβέρνησης και άμεσης ή έμμεσης συμμετοχής σ' αυτήν. Η "κυβερνησιμότητα" (governabilità) δεν ανήκει στις προτεραιότητές μας.

Η έννοια αυτή εισήχθη από τη γειτονική Ιταλία και σ' αυτήν στηρίχθηκε η πολιτική των Ιταλών συντρόφων μας, που τους οδήγησε (όλους, ακόμα και εκείνους που επαγγέλλονταν την "κομμουνιστική επανίδρυση") σε κυβερνητικά κεντροαριστερά σχήματα, με αποτέλεσμα να εξαφανιστούν από τις "κεντρικές πολιτικές διαδικασίες", από τη Βουλή και το Ευρωκοινοβούλιο.

Οι αποφάσεις του τελευταίου τακτικού και διαρκούς συνεδρίου του ΣΥΝ αποτελούν ισχυρά ερείσματα για την αποτροπή ενός παρόμοιου κινδύνου στη χώρα μας. Όμως, χωρίς να αμφισβητούνται οι δημοκρατικές διαδικασίες με τις οποίες έχουν ληφθεί, οι αποφάσεις αυτές βάλλονται συστηματικά και επίμονα από ορισμένη πλευρά, μέσα και έξω από το κόμμα, από παραταξιακούς, "ενοριακούς" άμβωνες και τηλεοπτικά παράθυρα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η ανακύκλωση της συνεργασιολογίας, με δηλώσεις, τις παραμονές των εκλογών, ιστορικών στελεχών του ΣΥΝ, με ό,τι αυτό συνεπαγόταν.

Εδώ έγκειται η ουσία της κρίσης από τις "δύο ψυχές" του ΣΥΝ. Όχι στην ύπαρξη της διαφορετικής από όσα έχουν αποφασισθεί άποψης, αλλά στον τρόπο που επιδιώκεται η επιβολή της, τρόπο συγκρουσιακό, επιθετικό, που θέλει να αγνοεί το κομματικό κεκτημένο, αδιαφορώντας για τη βαθμιαία απίσχναση του κομματικού συνεκτικού ιστού, για τα αλλεπάλληλα βαθιά τραύματα στην ενιαία φωνή και εικόνα του ΣΥΝ, για τα πλήγματα κατά της αξιοπιστίας και της αποτελεσματικότητάς του, που επέφερε και επιφέρει.

4. Η λύση: Μήπως, για να βγει ο ΣΥΝ από αυτήν την οριακή πια κατάσταση θα πρέπει "να φύγουν μερικοί"; Και μόνο ως ερώτημα, κάτι τέτοιο θα ήταν αδιανόητο και απαράδεκτο. "Κανείς δεν περισσεύει", όπως τόνισε ο Αλ. Τσίπρας, και τούτο ισχύει για όλους ανεξαιρέτως. Ο ΣΥΝ πορεύθηκε με τις "δύο ψυχές" του ώς τώρα, με δυσκολίες αλλά και με δοκιμασμένους στον ιστορικό χρόνο δεσμούς, που απέδειξαν ότι βαδίζει σ' ένα "κοινό έδαφος" (Αρ. Μπαλτάς, Ενθέματα, "Α" 7.6.2009). Η λύση πρέπει ν' αναζητηθεί στην κατεύθυνση της προώθησης του ενωτικού εγχειρήματος του ΣΥΡΙΖΑ.

5. Ο ΣΥΡΙΖΑ: Δεν πρόκειται για υποκατάστατο του ΣΥΝ από άλλο πολιτικό οργανισμό (τα περί μετατροπής του ΣΥΡΙΖΑ σε ενιαίο κόμμα είναι συζήτηση "περί όνου σκιάς", όπως έδειξε η Ν. Βαλαβάνη, "Α" 28.6.2009), αλλά για την προσπάθεια υπέρβασης των αιτιών της ενδημούσης στον ΣΥΝ κρίσης με το άνοιγμα στην κοινωνία και την ισχυρή πολιτική παρουσία ενός αναζωογονημένου ΣΥΡΙΖΑ. Με το άνοιγμα αυτό, στο οποίο θα πρωταγωνιστεί ο ΣΥΝ, οι διαφωνίες στο εσωτερικό του θα διαφοροποιηθούν, τα παραταξιακά στερεότυπα θα εξασθενίσουν, νέοι δεσμοί και οσμώσεις θα δημιουργηθούν, το κέντρο βάρους των διαφορετικών απόψεων θα μετατοπιστεί στην κατεύθυνση της επικέντρωσης σε ουσιαστικότερα προβλήματα και πεδία, και κυρίως θα δημιουργηθεί μια ευρύτερη πολιτική και οργανωτική βάση, όπου οι αγκυλώσεις των μακροχρόνιων τριβών και συγκρούσεων που αναφέρθηκαν θα έχουν πολύ μικρότερη εμβέλεια. Η προοπτική του ΣΥΝ είναι η ενδυνάμωση του πρωτότυπου, τολμηρού ενωτικού εγχειρήματος του ΣΥΡΙΖΑ.

Μιλούμε φυσικά για έναν ΣΥΡΙΖΑ σε πολλά διαφορετικό από τον σημερινό. Παραμένοντας σχηματισμός πολιτικής (όχι μόνον εκλογικής) συνεργασίας, όπου τα κόμματα και οι ομάδες που τον απαρτίζουν θα διατηρούν την οργανωτική, πολιτική τους αυτοτέλεια, θα ενεργοποιήσει την κοινωνική του βάση -τον "κοινωνικό ΣΥΡΙΖΑ"- και θα αναζωογονηθεί και ισχυροποιηθεί καλύπτοντας το "δημοκρατικό έλλειμμα" που τώρα τον χαρακτηρίζει, καθώς δεν θα είναι πια "κλειστό κλαμπ για τις ηγεσίες των συνιστωσών που τον απαρτίζουν" (Αλ. Τσίπρας, "Α" 26.6.2009).

Ο ΣΥΝ οφείλει να πρωτοστατήσει στην προσπάθεια της αναζωογόνησης και αναβάθμισης του ΣΥΡΙΖΑ, αποδεικνύοντας έμπρακτα το ειδικό βάρος του στο μεγάλο αυτό ενωτικό εγχείρημα. Ενότητα στη διαφορετικότητα: Διαχρονικό διακύβευμα της αριστεράς (και όχι "αρχαίο τύμπανο", αγαπητέ σύντροφε Σοφιανέ), μιας αριστεράς που αλλάζει και που σήμερα δεν μπορεί παρά να είναι "πληθυντική".

Τα βασικά στοιχεία της ανασυγκρότησης του ΣΥΡΙΖΑ έχει περιγράψει ο Γ. Δραγασάκης στη γνωστή πρότασή του ("Α" 21.6.2009): Σ' αυτά πρωτεύουσα θέση θα έχει "η εξασφάλιση πολιτικών δικαιωμάτων στα μέλη του" και "η δυνατότητα η ηγετική έκφραση του ΣΥΡΙΖΑ να εκλέγεται από τα μέλη του αντί να ορίζεται από τις συνιστώσες". Το θέμα έχει συσκοτισθεί από την κάπως γραφική συζήτηση για τις "κάρτες". Όμως οι "κάρτες" (ταυτότητες) χρειάζονται για την υλοποίηση του δικαιώματος ψήφου του μέλους του ΣΥΡΙΖΑ. Το οποίο μέλος είναι ενταγμένο στη δική του "συνιστώσα", και, ταυτόχρονα, στο ευρύτερο σχήμα της συμμαχίας. Η διπλή αυτή ένταξη έχει όχι πολύ μακρινά ιστορικά προηγούμενα (ΕΑΜ, ΕΔΑ). Όσο για τη μεγάλη δεξαμενή των ανένταχτων -αυτή "τη μνήμη και την ψυχή της αριστεράς" (Ν. Κοταρίδης, "Α" 13.6.2009)- η "κάρτα" του μέλους του ΣΥΡΙΖΑ θα γίνει ο ομφάλιος λώρος που θα τους συνδέει με τη μήτρα των οργανωμένων κοινών αγώνων. Ανένταχτοι και "ενταγμένοι" θα συμμετέχουν στις διαδικασίες ανάδειξης της ηγετικής έκφρασης του ΣΥΡΙΖΑ, με τρόπο που θα συνδυάζει την αρχή της αντιπροσωπευτικότητας με την αρχή των δημοκρατικών εκλογών: Για παράδειγμα, μια Κεντρική Συντονιστική Επιτροπή του ΣΥΡΙΖΑ θα μπορεί να αποτελείται από τους οριζόμενους από τις συνιστώσες εκπροσώπους της καθεμιάς, και από ίσο αριθμό μελών που θα εκλέγονται από τη "βάση".